Over filmliga's, filmhuizen en bioscopen

In de decennia na de Tweede Wereldoorlog zijn een aantal stedelijke filmliga's opgericht. Daarbij komen eensgezinde leden samen om culturele films te beleven.

Bij filmliga's is de opvatting dat in de filmkunst zelf de essentie van film ligt. De film staat centraal en daarbij ook de sociale, maatschappelijke, economische en culturele context. In plaats van commerciële producties uit Hollywood vertoont men niet-commerciële culturele films. Het een en ander is soms ondersteund door lezingen en themadagen (soms zelfs studiedagen). "De film is kunst, de bioscoop is handel", zo was men van mening.

Maatschappelijk, politiek en cultureel betrokken mensen geven de filmliga's en hun programmering een geëngageerde signatuur.

De Filmliga Hengelo gaat in 1990 van start.

Vanaf 1972 komt daarnaast steeds meer het zogenoemde vrije circuit van filmhuizen tot ontwikkeling. De Nederlandse Bioscoopbond maakt het in die jaren moeilijk voor bioscopen om films te vertonen van niet-aangesloten distributeurs. Uit onvrede hiermee ontwikkelt zich dat vrije circuit.
Een deel van de al oudere filmliga’s transformeert later tot filmhuis. De belangrijkste reden hiervoor is de wens om kwaliteitsfilms te zien die de bioscopen niet of minder vertonen.

Bij filmhuizen krijgen de klant en het bedrijf wat meer gewicht:

• Het draait wat meer om beleving en vermaak, het krijgt allemaal een iets luchtiger, vrijblijvender en oppervlakkiger karakter.
• Niet in het minst speelt ook een rendabele bedrijfsvoering een rol. In de filmhuizen krijgen meer pragmatisch en bedrijfsgerichte mensen de overhand.

Met ingang van seizoen 2011-2012 transformeert de Filmliga Hengelo tot Filmhuis Hengelo.
 

De verdeling van taken tussen bioscopen en filmliga's/filmhuizen is aanvankelijk glashelder: de filmliga's en filmhuizen vertonen films die om financiële of inhoudelijke redenen niet in de bioscoop te zien zijn.
Later, in de 21ste eeuw, vervaagt dit onderscheid een beetje:

• Enerzijds mede door de landelijke digitalisering van de filmtheaters in 2012 en doordat steeds meer filmtitels op de markt worden aangeboden, gaan bioscopen steeds meer films vertonen met een kortere omlooptijd per film. Daardoor kunnen bioscopen hun aanbod verbreden en verdiepen.
• Anderzijds, mede door het overheidsbeleid dat er steeds meer is op gericht dat iedereen "zijn eigen broek moet kunnen ophouden", gaan filmhuizen noodgedwongen af en toe ook films voor het grotere publiek vertonen.

Er ontstaat een kleine overlap: incidenteel zijn nu in 2022 in bioscoop en filmhuizen dezelfde films te zien. Zo ook in Hengelo in de bioscoop Movie Unlimited en het Filmhuis Hengelo.